OIV va OITS
Asosiy faktlar
2022 yilning oxiriga kelib butun dunyoda taxminan 39 million (33– million) OIV bilan yashovchi odamlar ro‘yxatga olingan, ularning uchdan ikki qismi (26,6 million) Afrika mintaqasida aniqlangan.
2022 yilda 630 000 (480 000–880 000) odam OIV bilan bogliq sabablarga ko‘ra vafot etgan va 1,3 million (1,0 – 1,7 million) yangi OIV yuqish holatlari qayd etilgan.
OIV infeksiyasisni to‘liq davolashning imkoni yo‘q. Biroq, OIV va opportunistik infeksiyalarning oldini olish, tashxislash, davolash va parvarishlash imkoniyatlarining ortib borayotganligi sababli, OIV infeksiyasi boshqarilishi mumkin bo‘lgan surunkali kasallikka aylandi va OIV bilan yashovchi shaxslarning soglom va uzoq umr ko‘rishlari imkonini yaratdi.
OIV sog‘liqni saqlashning asosiy global muammosi bo‘lib qolmoqda: virus hozirgi kunga qadar 40,4 million (32,9–51,3 million) kishining hayotiga zomin bo‘ldi va kasallikning butun dunyo bo‘ylab tarqalishi davom etmoqda.
Umumiy ma'lumotlar
Odamning immunitet tanqisligi virusi (OIV) – bu organizmning immunitet tizimini zararlovchi infeksiyadir. OIV infeksisining eng so‘nggi bosqichi orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi (OITS) hisoblanadi.
OIV oq qon hujayralarini zararlaydi va immunitet tizimining zaiflashuviga olib keladi. Bu esa sil, boshqa yuqumli kasalliklar va saratonning ayrim turlarining rivojlanishi ehtimolini oshiradi.
Belgilari va alomatlari
OIVning belgilari kasallikning bosqichlariga qarab o‘zgaradi. OIV yuqtirqan odam kasallik yuqqanidan keyin bir necha oylar mobaynida o‘ta yuqumli sanaladi, vaholanki ularning ko‘pchiligi o‘z statuslarini kasallikning so‘nggi bosqichlarida bilishadi.
Ba'zi odamlarda OIV yuqqanidan so‘ng birinchi haftalarida hech qanday alomatlar bo‘lmasligi mumkin. Ayrimlarda gripp kasalligiga o‘xshash quyidagi alomatlar paydo bo‘lishi mumkin:
-
Isitma;
-
Bosh og‘rig‘i;
-
Toshmalar;
-
Tomoq og‘rig‘i.
Infeksiya immunitet tizimini asta-sekin zaiflashtiradi. Bu esa kasallikning boshqa belgi va alomatlari paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin:
-
Limfa tugunlarining kattalashuvi;
-
Vazn yo‘qotish;
-
Isitma;
-
Ich ketishi;
-
Yo‘tal.
Davolanish boshlanmasa, OIV yuqtirqan odamlarda quyidagi ogir kasalliklar rivojlanishi mumkin:
-
Sil;
-
Kriptokkokli meningit;
-
Og‘ir bakterial infeksiyalar;
-
Onkologik kasalliklar, xususan, limfomalar va Kaposhi sarkomasi.
OIV infeksiyasi virusli gepatit B va C kabi boshqa yuqumli kasalliklarning kechishini og‘irlashtiradi.
Yuqish yo‘llari
Kasallik OIV yuqtirgan odamning turli organizm suyuqliklari, jumladan qon, ko‘krak suti, shahvat va vaginal ajralmalari orqali yuqishi mumkin. Shuningdek, OIV homiladorlik va tug‘ruq paytida chaqaloqqa yuqishi mumkin.
Maishiy-muloqot orqali, masalan o‘pishish, quchoqlashish, qol berib ko‘rishish, oziq-ovqat yoki suv iste'mol qilishda umumiy idishdan foydalanilganda OIV yuqmaydi.
Xavf omillari
Odamlarning OIV infeksiyasini yuqtirish xavfini oshiradigan hulq-atvorlar va omillarga quyidagilar kiradi:
-
Himoyalanmagan vaginal yoki anal jinsiy aloqa;
-
Zahm, uchuq, so‘zak va bakterial vaginoz kabi boshqa jinsiy aloqa yo‘li bilan yuqadigan kasalliklar (JAYBYK)ning mavjudligi;
-
Betartib jinsiy aloqalar mobaynida spirtli ichimliklar va giyohvand moddalar iste'mol qilish;
-
Giyohvand moddalarni qabul qilishda zararlangan ignalar, shprislar va boshqa in'eksion qurilmalar va giyohvand modda eritmalaridan
birgalikda foydalanish;
-
Xavfli in'eksiya, qon quyish, a'zo va to‘qimalarni ko‘chirish, nosteril kesma yoki teshishlarni o‘z ichiga olgan tibbiy muolajalar;
-
Igna sanchilishi bilan bog‘liq tasodifiy jarohatlar, shu jumladan tibbiyot xodimlari orasida.
OIVga testdan o‘tish
OIV infeksiyasini tekshirilgan kunning o‘zida natijasini aniqlashning imkonini beruvchi tezkor testlar yordamida aniqlash mumkin.
14 yoshdan 64 yoshgacha bo‘lgan barcha insonlar muntazam tibbiy ko‘riklar doirasida OIVga tekshirilishlari kerak. Aholining zaif guruhlariga mansub shaxslar (rag‘bat evaziga intim xizmat ko‘rsatuvchilar, in'eksiya orqali giyohvand moddalarni istemol qiluvchilar, besoqolbozlar va boshqalar) esa yiliga kamida bir marotaba OIVga tekshirilishlari tavsiya etiladi.
OIVga anonim tekshiruvdan o‘tish yopiq sharoitda – OIV bo‘yicha maslahat berish va testdan o‘tkazish xonasida amalga oshiriladi. Siz ismingiz yoki boshqa shaxsiy ma'lumotlaringizni oshkor qilishingiz shart emas, test natijalarini Siz va testni o‘tkazgan shifokor biladi.
Profilaktika
OIV infeksiyasi – tarqalishining oldini olish mumkin bo‘lgan kasallikdir. OIV yuqish xavfini quyidagi yo‘llar orqali kamaytirish mumkin:
-
Jinsiy aloqa vaqtida erkak yoki ayollar himoya vositasidan foydalanish;
-
OIV va jinsiy aloqa yo‘li bilan yuqadigan boshqa kasalliklarga tekshiruvdan o‘tish;
-
In'eksiya orqali giyoxvand moddalarni iste'mol qiluvchilar uchun zararni kamaytirish dasturlarida ishtirok etish.
